Stopy są istotnym elementem ciała człowieka, pełnią bowiem funkcje podporowe i lokomocyjne. Na nich spoczywa cały ciężar ciała i odbierane są bodźce z podłoża dzięki obecności licznych zakończeń nerwowych.  Stopy zbudowane są z wielu kości stabilizowanych przez więzadła i mięśnie, co sprzyja występowaniu różnorodnych patologii. Stopy płaskie i płasko-koślawe mogą być w pewnych zakresach wieku zarówno fizjologią, jak i patologią występując zarówno u dzieci, jak i dorosłych.

Czym jest stopa płasko-koślawa?

Stopa płasko-koślawa to wada nabyta, ale też fizjologiczny wariant stopy u dzieci do 3. roku życia. Może występować pod postacią  stopy wiotkiej i rzadziej spotykanej stopy płasko-koślawej sztywnej. W pierwszym przypadku zniekształcenie widoczne jest w pozycji stojącej, zaś przy odciążeniu kończyny (w pozycji leżącej lub siedzącej) łuk podłużny stopy jest prawidłowo wysklepiony, a stopa miękka, niebolesna i bez przykurczu ścięgna Achillesa. W zniekształceniu o typie stopy sztywnej odciążenie stopy nie zmienia jej płaskiego kształtu, a objawy są poważniejsze i bardziej nasilone.

Cechy wady

Stopę płasko-koślawą charakteryzują następujące cechy:

• spłaszczenie łuku podłużnego lub całkowite jego zniesienie,
• koślawe ustawienie pięty,
• szybkie męczenie się,
• bóle łydek i stóp w trakcie aktywności, ustępujące w spoczynku,
• bóle podeszwowej części śródstopia i czasami ścięgna Achillesa,
• ciężki i nieelastyczny chód spowodowany brakiem amortyzacji,
• obecność modzeli i otarć na stopie,
• w zmianach zaawansowanych pojawiają się: przykurcze mięśni, ścięgna Achillesa i więzadeł zewnętrznej strony stopy oraz zmiany zwyrodnieniowe układu kostno-stawowego stopy,
• zaburzenia krążenia.

W używanym obuwiu obserwuje się też jego wykoślawienie od strony wewnętrznej.

Koślawości stóp zwykle towarzyszy koślawość kolan.

Stopa płasko-koślawa – przyczyny

Najczęściej wymienianymi przyczynami stopy płasko-koślawej są:

• cechy osobnicze,
• czynniki genetyczne, np. zespół Marfana,

• przeciążenia stopy,
• noszenie nieodpowiedniego obuwia,
• osłabione napięcie układu mięśniowo-więzadłowego okolicy stopy i podudzia,
• schorzenia neurologiczne,
• nieprawidłowości w budowie miednicy, stawów kolanowych i skokowych,
• otyłość,
• wzmożone napięcie mięśniowe, np. w mózgowym porażeniu dziecięcym,

• stosowanie chodzików u małych dzieci,
•  mała aktywność fizyczna,
•  praca stojąca lub siedząca.

Jeśli przyczyna wady nie leży w stopie, warto sprawdzić ustawienie kolan, bioder i miednicy oraz dokładnie określił  wzorzec chodu.

Stopa płasko-koślawa – diagnostyka

Oceny stopy płasko-koślawej dokonuje się na podstawie wywiadu, badania klinicznego, badania na podoskopie i ewentualnego badania radiologicznego. Badania powinny obejmować: umiejscowienie bólu, ocenę stopnia deformacji i zmniejszenia siły mięśniowej oraz ocenę deformacji obuwia. Dodatkowe badania obrazowe stopy, tj. tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny są rzadko wykonywane.

Stopa płasko-koślawa – leczenie

Ponieważ stopa płasko-koślawa do pewnego wieku jest fizjologią. Ważna jest profilaktyka polegająca utrzymywaniu prawidłowej masy ciała, unikaniu pozycji stojącej w rozkroku oraz stosowanie wygodnego obuwia z elastyczną podeszwą. W zależności od postaci wady (wiotka czy sztywna stopa) leczenie obejmuje postępowanie zachowawcze i operacyjne.

Leczenie zachowawcze

W leczeniu zachowawczym, przy niewielkich deformacjach, stosuje się farmakoterapię, rehabilitację stopy oraz zaopatrzenie ortopedyczne (wkładki, ortezy).  Leczenie farmakologiczne w przypadku bólu stopy polega na zastosowaniu leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. W ramach fizjoterapii natomiast zalecane są:

• ćwiczenia wzmacniające mięśnie stopy odpowiedzialne za właściwe napięcie i wysklepienie jej łuku podłużnego,

• ćwiczenia rozciągające (stretching) przykurczone ścięgna Achillesa i mięśni łydki,
• trening propriocepcji,
• plastrowanie dynamiczne stóp,
• zaopatrzenie w specjalne wkładki, korygujące ustawienie kości piętowej bez biernego podparcia wewnętrznego brzegu stopy.

Leczenie chirurgiczne

Leczenie operacyjne wdrażane jest w przypadku skrócenia ścięgna Achillesa lub nieprawidłowego ustawienia kości stóp względem siebie. Polega ono na odtworzeniu prawidłowej anatomii stopy, a szczególnie tyłostopia. Daje ono jednak różny zakres skuteczności i wyników długoterminowych.

Podsumowanie

Stopa płasko-koślawa u dzieci stanowi poważny problem terapeutyczny ze względu na procesy modyfikacji jej cech anatomiczno-fizjologicznych, jakim podlega. U większości osób objawy wady  wycofują się samoistnie i nie wymagają specjalnego leczenia. Można rozważyć zastosowanie indywidualnie dopasowanych wkładek supinujących piętę oraz utrzymać stałą aktywność fizyczną i unikać czynników ryzyka pogłębiających wadę.